Het medicijntekort: een veelkoppig monster

Het zal u maar gebeuren: de medicijnen die u nodig heeft, zijn niet of nauwelijks meer te krijgen. Medicijntekorten, je hoort er steeds vaker over. Het probleem bestaat echter al jaren en is een zogenaamd veelkoppig monster. We leggen graag aan u uit wat er speelt.

Het geneesmiddelentekort is een wereldwijd probleem. Ook andere landen hebben er last van. Soms komt het door een distributieprobleem, of het medicijn is wel verkrijgbaar in het buitenland of onder een andere merknaam met dezelfde werkende stof. Echte tekorten, zoals momenteel bij enkele geneesmiddelen tegen bijvoorbeeld epilepsie en de ziekte van Parkinson, komen relatief weinig voor. Deze tekorten zijn voor de gebruikers heel vervelend en hebben soms grote gevolgen voor kwaliteit van leven.

Wanneer spreken we van een medicijnentekort?

Medicijnen worden in de lijst van apothekersorganisatie KNMP officieel als ‘tekort’ gemeld wanneer:

een apotheker het middel, van een specifieke leverancier en specifiek aantal tabletten per doosje, niet bij zijn of haar groothandel kan bestellen. Het kan zijn dat het middel wel beschikbaar is in een andere verpakking en bij een andere groothandel of de leverancier.
een bepaald geneesmiddel nergens in Nederland meer beschikbaar is. Soms bestaat dan nog de mogelijkheid om (na toestemming van het Meldpunt Geneesmiddelentekorten) het product uit het buitenland te halen. Het medicijn wordt dan op dezelfde wijze vergoed als Nederlandse producten.

Wat zijn oorzaken van het medicijntekort?

Het medicijnentekort is ontstaan door een aantal oorzaken. Deze zijn onder te verdelen in voorraadproblemen en distributieproblemen. Voorraadproblemen ontstaan bijvoorbeeld omdat het werkzame bestanddeel of een hulpstof niet meer beschikbaar is. Ook kan er vertraging zijn in de productie vanwege een kwaliteitsprobleem, terugroepactie of gebeurtenissen zoals een staking, een natuurramp of een pandemie zoals COVID-19. Daarnaast kan er ook tekort ontstaan door een toegenomen vraag naar het medicijn.

Een andere oorzaak zijn distributieproblemen. Denk aan logistieke problemen (vertraging bij de douane of in het transport). Of er is maar een klein aantal groothandels dat het geneesmiddel (tijdelijk) beschikbaar heeft. Er is dan een lokaal tekort. Of farmaceutische bedrijven onderbreken leveringen om hun voorraad op een gecontroleerde manier af te kunnen leveren. Het komt ook wel eens voor dat geneesmiddelen, bestemd voor de Nederlandse markt, door Nederlandse apothekers en groothandels geëxporteerd worden naar een ander land. Waardoor ze niet meer of beperkt beschikbaar zijn in Nederland.

En hoe zit dat met het preferentiebeleid van de zorgverzekeraar?

Soms wordt het preferentiebeleid van de zorgverzekeraars aangewezen als oorzaak van het tekort. Uit een analyse blijkt dat medicijntekorten vaker voorkomen bij middelen die niet onder het preferentiebeleid vallen. Er is geen direct verband te leggen tussen de geneesmiddelentekorten en het preferentiebeleid.

Als de prijzen in Nederland te laag zijn door het preferentiebeleid of door het overheidsbeleid dan zou alleen Nederland te maken hebben met tekorten. En dat is niet zo. Ook in heel Europa en de Verenigde Staten is de lijst van tekorten groter dan ooit.

Wat is preferentiebeleid?

Als er van een geneesmiddel meerdere aanbieders zijn, wijzen zorgverzekeraars één van die leveranciers aan als voorkeursleverancier. Bij die keuze speelt naast kwaliteit, de prijs een belangrijke rol. Maar ook de leveringszekerheid. Zorgverzekeraars vragen aan de leveranciers voor welke prijs zij het medicijn willen leveren. De leveranciers bepalen dus zelf hun verkoopprijs. In ruil voor een korting op die prijs mogen alleen de geselecteerde leveranciers het geneesmiddel aan de verzekerden van de zorgverzekeraar leveren. Daarmee zijn zij preferente leverancier.

Preferentiebeleid voor medicijnen is overigens niet nieuw. Bij de groothandels en de apothekers werkt het al jaren zo. Alle apothekers hebben een groothandel die de geneesmiddeleninkoop voor ze regelt. Op de producten die groothandels zelf inkopen, is ook de leverancier die de meeste korting geeft spekkoper. Eerder ontvingen de groothandel en de apothekers die korting. De korting door het preferentiebeleid komt nu bij de zorgverzekeraars terecht en de zorgverzekeraars geven die korting terug aan hun verzekerden via de premie. Zo zijn er honderden miljoenen euro’s bespaard op de kosten van de meest gebruikte geneesmiddelen.

Wat wordt er gedaan aan de tekorten?

Wij voelen ons medeverantwoordelijk voor goede beschikbaarheid van medicijnen voor onze verzekerden. Met alle betrokken organisaties binnen de geneesmiddelenmarkt en het Ministerie van VWS wordt er landelijk en op Europees niveau ook samengewerkt om deze tekorten op te lossen en te verminderen. Daaruit is onder andere het volgende gekomen:

Er is een Meldpunt Geneesmiddelentekorten opgericht dat de tekorten in kaart brengt en maatregelen kan nemen;
Er wordt op korte termijn gewerkt met een ‘ijzeren voorraad’ bij de leveranciers (6 weken) en de groothandels (3 weken) voor alle geneesmiddelen. Daardoor zou er altijd een minimale voorraad van tenminste voor 9 weken beschikbaar zijn bij een dreigend tekort;
Als er een echt tekort is aan een specifiek geneesmiddel, en het Meldpunt Geneesmiddelentekorten geeft toestemming om tijdelijk een product uit het buitenland te importeren, dan vergoeden zorgverzekeraars dat product.

Welke partijen spelen een rol?

Overheden en de registratieautoriteiten (EU, ministeries van Volksgezondheid en de EMA);
Fabrikanten/leveranciers produceren geneesmiddelen. Fabrieken staan veelal in Europa, maar de grondstoffen betrekken ze vaak uit China. Productie van geneesmiddelen voor ons land vindt plaats in Europa en India. Bij preferente geneesmiddelen zien we de laatste jaren dat er steeds meer Europese productie plaatsvindt;
Groothandels kopen producten in bij fabrikanten/leveranciers van die geneesmiddelen;
Apothekers kopen geneesmiddelen in bij groothandels of bij de leverancier zelf;
Verzekerden halen hun medicijnen op in de apotheek en lopen er helaas tegenaan dat er soms een product niet leverbaar is. Dit leidt soms tot agressie in de apotheek tegen de medewerkers. Die medewerkers van de apotheek doen hun werk zo goed mogelijk en zijn zeker zelf niet verantwoordelijk voor het tekort;
Zorgverzekeraars kopen zelf geen geneesmiddelen in, maar wijzen soms wel leveranciers aan voor ‘exclusieve’ levering van een product. Dat heet preferentiebeleid. Er worden dan afspraken gemaakt over levering en prijs.