“Met groepsbehandelingen in tijden van personeelstekorten goede zorg geven aan méér mensen”
Marjolein Koementas werkt als klinisch psycholoog, psychotherapeut en supervisor van de Nederlandse Vereniging voor Groepsdynamica en Groepspsychotherapie (NVGP) bij ggz Noord Holland Noord. Ze vertelt over de effectieve inzet van groepsbehandelingen en deelt haar enthousiasme over deze behandelvorm.
Wat maakt het dat jij overtuigd bent van groepstherapie als krachtige behandelmethode voor psychische klachten?
Marjolein Koementas: “Groepstherapie heeft veelal dezelfde onderliggende werkingsmechanismen als individuele therapie, bijvoorbeeld dat je als behandelaar werkt volgens de methode van cognitieve gedragstherapie. Maar wat het uniek en uitdagend maakt, zijn de groepsprocessen. Als behandelaar is het jouw taak om samen met je collega een veilige omgeving te creëren, zodat daarbinnen de cliënten de kans krijgen om naar elkaars verhalen te luisteren, situaties te oefenen en elkaar te helpen. Daardoor ervaren cliënten hoop, meer controle over hun leven en in hun kracht. Je geeft mensen in een groepssetting de kans om van meerdere mensen te leren, want het perspectief van één therapeut in een individuele therapie blijft slechts bij dat ene perspectief. Dat vind ik het krachtige van groepswerk. Dit kun je niet realiseren in een één-op-één contact met een cliënt. Dit is ook wat cliënten zelf ervaren.”
Heb je een voorbeeld van een moment waarop je zag dat een groepssessie echt verschil maakt voor iemand?
“Ik herinner me een vrouw die bij de eerste sessie zei dat ze verwezen was naar de groep, maar er helemaal geen zin had. Het was in de coronaperiode, dus het was óók nog eens online! Na 24 sessies zei ze: ‘Dit was de beste ervaring die ik ooit heb gehad!’ Ze voelde zich minder somber, deelde meer met anderen en stond anders in het leven.” En het bijzondere is dat we de groep nog steeds online geven, omdat het goed werkt en we zo cliënten in een grotere regio kunnen helpen.
Moet jij cliënten die starten met therapie vaak overtuigen om te kiezen voor groepsbehandeling? En hoe enthousiasmeer je hen?
“Mensen die starten met groepstherapie en daar geen ervaring mee hebben, zijn vaak bang en gespannen. Dat is heel normaal. Ik probeer mensen in drie stappen mee te nemen dat groepsbehandeling voor hen misschien toch zou kunnen werken. Het begint met luisteren: wat zijn precies de angsten of vrees die een rol spelen? Daarna ga je herkaderen en positief labelen. Als de cliënt zegt: ‘ik ben bang dat er niet genoeg tijd voor mij is’, is mijn reactie: ‘Juist in de groep kan je leren hoe het is om tijd met anderen te delen en hoe je met anderen tot diepere, betekenisvolle interacties kan komen.’ Dit koppel je vervolgens aan groepstherapeutische factoren: je legt bijvoorbeeld uit waarom groepstherapie juist effectief is voor die persoon, bijvoorbeeld vanwege het interpersoonlijk leren in een veilige leeromgeving, de microkosmos. Zo kan je iemand laten inzien dat groepsbehandeling waardevol kan zijn, juist door de setting met lotgenoten.”
Is groepsbehandeling als behandelvorm net zo effectief als individuele behandeling?
“Bij psychologen en psychiaters bestaan misverstanden en vooroordelen over groepsbehandelingen. Het beeld dat groepsbehandelingen second best zijn vergeleken met individuele trajecten, is onjuist. Uit onderzoek blijkt dat groepstherapie bij de meest voorkomende psychische klachten even effectief is als individuele therapie. In de literatuur wordt groepstherapie dan ook genoemd als een Triple E-treatment: het is equivalent – dus even effectief als de standaard behandelvormen – én efficiënt. Daarnaast is het natuurlijk effectiever dan wachtlijsten. Maar naast de kosteneffectiviteit biedt groepsbehandeling unieke voordelen, die niet mogelijk zijn in een individuele behandeling, zoals het krijgen van hoop en steun door lotgenoten, het leren over jezelf in relatie tot anderen, en het helpen van anderen. Die ene rake opmerking van een ander groepslid, zoals “ik begrijp wat je doormaakt”, kan het verschil maken. Iets wat je als behandelaar niet voor elkaar krijgt.”
Op welke manier is groepstherapie een antwoord op wachttijden in de ggz?
“We werken en leven in een tijd met personeelstekorten in de geestelijke gezondheidszorg. Met groepsbehandelingen kunnen we goede zorg geven aan méér mensen. De realiteit is dat is dat je met twee behandelaren een groep van 8 tot 10 personen kan begeleiden. Al die mensen kunnen we sneller goede psychische hulp bieden, want ze hoeven minder lang te wachten dan bij een individueel traject. Met ruimte die ontstaat, kunnen we tijd en aandacht geven aan de mensen die meer hulp en begeleiding nodig hebben. Dit werkt uiteraard alleen als je het groepsaanbod in je praktijk of ggz-instelling goed organiseert.”
Groepsbehandeling is niet alleen een effectieve oplossing voor de cliënt. Biedt het ook andere voordelen voor de behandelaarg
“Omdat je groepen met z’n tweeën begeleid, zijn groepsbehandelingen een mooie setting om samen te werken en van elkaar te leren. Ik neem vaak opleidelingen mee naar de groep. Het geeft mij de kans om tijdens mijn werk begeleiding te geven aan een klinisch psycholoog of GZ-psycholoog in opleiding. Door de werkdruk is de tijd die je met je collega’s hebt vaak beperkt. Daarom zijn groepsbehandelingen bij uitstek een manier waardoor we als behandelaren méér kunnen samenwerken en van elkaar te leren.”
Wat zou je willen zeggen tegen collega-behandelaren die sceptisch staan tegenover het aanbieden van groepsbehandelingen?
“De dynamiek in groepen vind ik fantastisch. Soms wil ik een interventie plaatsen, maar nét op dat moment zegt de ene cliënt tegen een andere wat ik wilde zeggen. Dat is een mooi groepsmoment. Dan zie je echt de groep aan het werk. Ik gun het mijn collega-behandelaren om dat soort momenten te ervaren.”
Over Marjolein
Marjolein Koementas-de Vos werkt als klinisch psycholoog en psychotherapeut bij ggz Noord Holland Noord. Ze is supervisor van de Vereniging voor groepsdynamica en groepspsychotherapie.
Ze deed promotieonderzoek naar de het gebruik van voortgangsfeedback in groepstherapie.
Actief faciliteren
Met meer groepsaanbod in de ggz vergroten we de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg. Daarom stimuleert Menzis de inzet van groepsbehandelingen. We werken toe naar een situatie waarin we groepsbehandelingen zien als de primaire behandelvorm. In ons zorginkoopbeleid 2026 geven we aan dat we zorgaanbieders ondersteunen en actief faciliteren bij de implementatie van groepsbehandelingen.
Webinar groepsbehandelingen
Bekijk het webinar Groepsbehandelingen voor meer informatie over de effectiviteit van groepstherapie en het opzetten van groepsbehandelingen in uw praktijk.
Dit webinar werd op 7 maart 2025 georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Groepsdynamica en Groepspsychotherapie (NVGG) en Menzis.
Misverstanden en vooroordelen over groepsbehandelingen ontkracht
“Groepsbehandelingen zijn second best in vergelijking met vergeleken met individuele therapieën.”
De effectiviteit van groepsbehandelingen in de ggz is wetenschappelijk bewezen. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat cliënten met de meest voorkomende klachten minder profiteren dan van individuele therapieën.
“Groepsbehandeling alleen is geschikt voor bepaalde groepen mensen, voor hele lichte problematiek bijvoorbeeld.”
Wetenschappelijk onderzoek naar groepsbehandeling loopt achter op dat naar individuele therapie. Uit de onderzoeken die zijn gedaan, blijkt dat groepsbehandeling bij veelvoorkomende psychische stoornissen even effectief is als individuele therapie*. Dit geldt bijvoorbeeld voor behandeling van angststoornissen, stemmingsstoornissen, obsessief-compulsieve stoornis (OCS) en posttraumatische stressstoornis (PTSS). De terughoudendheid in de praktijk komt voort uit achterlopende richtlijnen en hardnekkige aannames.
“Bij een groepsbehandeling hoef je als behandelaar niks te doen. De groep doet het werk vanzelf.”
Cliënten profiteren alleen optimaal van groepsbehandeling als de behandelaar zorgt voor een goede organisatie van de groepsbehandeling. Denk hierbij aan het organiseren van het groepsaanbod, de intakesessies, de voorbereiding van de groepsessies, en het toepassen van de juiste interventies in de groep. Wil je een groep begeleiden, dan heb je als behandelaar vaardigheden en kennis nodig van groepsdynamische processen.
“Een cliënt moet eerst een groepstherapie doorlopen en krijgt daarna nog een individuele behandeling”
Groepsbehandeling is even effectief als individuele behandelvormen. Regelmatig wordt tegen cliënten gezegd dat ze later nog een individueel aanbod krijgen, omdat dat mogelijk beter is. Doe dat niet, want cliënten denken dan ook dat het minder goed is en gaan wachten op een ander aanbod. Wanneer je gedurende de groepsbehandeling merkt dat iemand onvoldoende profiteert: ga onderzoeken wat dit veroorzaakt, overweeg eerst aanpassingen in je groep, en wanneer blijkt dat iemand meer begeleiding nodig heeft, kan het goed zijn om aanvullend individuele sessies aan te bieden ter ondersteuning van het groepsaanbod.
“Een groep met 8 mensen is te groot: je hebt geen tijd om mensen goed te helpen.”
De optimale groepsgrootte voor groepsbehandelingen ligt rond de 8 tot 10 personen. De groepsdynamiek komt dan goed op gang, er is interactie, meer kans op verbondenheid (cohesie) en cliënten leren van elkaar.
*Rosendahl, J., Alldredge, C. T., Burlingame, G. M., & Strauss, B. (2021). Recent Developments in Group Psychotherapy Research. American Journal of Psychotherapy, 74(2), 52–59. https://doi.org/10.1176/appi.psychotherapy.20200031